Στα βόρεια της Οινόης, στη νοτιοανατολική πλευρά της Πάστρας και σε υψόμετρο 520 μέτρων, μέσα σε μια πευ- κόφυτη περιοχή, εντοπίζεται η μονή του Οσίου Μελετίου, η οποία μαγεύει τον επισκέπτη με την εκπληκτική θέα που διαθέτει προς τον κάμπο της Οινόης, αλλά και τα βουνά του Κιθαιρώνα και της Πάστρας. Ιδρύθηκε το β΄ μισό περίπου του 11ου αιώ- να από τον Όσιο Μελέτιο, οπαδό της πλήρους ακτημοσύνης, ο οποίος ίδρυσε άλλα 24 μετόχια, λόγω του μεγάλου αριθμού πιστών και μαθητών που είχαν συγκεντρωθεί γύρω του. Τα μετόχια αυτά βρίσκονται σε διάφορες περιοχές της Αττικής και μερικά σώζονται μέχρι σήμερα. Η επιλογή του άνυδρου και εντελώς έρημου αυτού τόπου –στο δύσβατο όρος του Κιθαιρώνα, στα όρια Αττικής και Βοιωτίας, κοντά στη Μυούπολη, η οποία συμπίπτει με την αρχαία Οινόη– οφείλεται στην προσπάθεια του Μελετίου να ζήσει απομονωμένος, ώστε να αφοσιωθεί αναπόσπαστος στον ασκητικό βίο. Παρ’ όλα αυτά, αμέσως μετά την εγκατάστασή του, πλήθος πιστών άρχισε να συρρέει εκεί. Έτσι, κατασκευάστηκαν κάποια κελιά. Με την πάροδο του χρόνου, το μοναστήρι άρχισε να επεκτείνεται. Ο αυτοκράτορας Αλέξιος Α΄ Κομνηνός έδωσε, μάλιστα, στη μονή του Οσίου Μελετίου προνόμια και προσόδους από τους φόρους της Αττικής. Έτσι, ο Όσιος Μελέτιος κατάφερε να αναπτύξει την πνευματική και φιλανθρωπική δράση της μονής. Το καθολικό του μοναστηριού ανεγέρθηκε τον 12ο αιώνα· πρόκειται για σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό μικρού μεγέθους. Κάποια σπαράγματα τοιχογραφιών αποτελούν τους μοναδικούς μάρτυ- ρες του αρχικού ζωγραφικού του διακόσμου του 12ου αιώνα.

Στον κυρίως ναό και στη λιτή –τον ευρύχωρο νάρθηκα των μοναστηριακών ναών– οι τοιχογραφίες χρονολογούνται στον 17ο αιώνα. Στο σημείο αυτό θα αναφερθούν ενδεικτικά μερικά από τα παραλαύρια, τα μετόχια –τα παραρτήματα, δηλαδή– της Μονής Οσίου Μελετίου στη Δυτική Αττική. Ένα από αυτά είναι η Ζωοδόχος Πηγή στο χωριό Πύλη (παλαιότερα Δερβενο- σάλεσι) του όψιμου 12ου αιώνα, η οποία πρέπει να ήταν γνωστή με το όνομα Μονή της Στέρνας. Επίσης, οι δύο ναοί του Αγίου Γεωργίου στις Ερυθρές (Κριεκούκι) και στο Πουρνάρι Οινόης, και οι δύο ιστάμενοι σήμερα, αποτέλεσαν παρα- λαύρια της μονής. Ο ναός στο Κριεκούκι, κτίσμα του 12ου αιώνα, σώζει πολύ καλής τέχνης τοιχογραφίες του 1790. Ένα τέταρτο παραλαύριο της μονής του Οσίου Μελετίου ήταν και η Αγία Παρασκευή στο Πουρνάρι Οινόης, που κτίστηκε τον 12ο αιώνα και βρίσκεται, πλέον, σε ερειπιώδη κατάσταση. Τέλος, δυτικά του μοναστηριακού συγκροτήματος του Οσίου Μελετίου, μέσα στο παρθένο πευκοδάσος, υπάρχει ένα ναΰδριο του 12ου αιώνα, αφιερωμένο στους Αγίους Θεοδώρους. Ένα από τα κιονόκρανα του ναού αυτού, χρονολογούμενο στον 12ο αιώνα, έχει μεταφερθεί στην αυλή της μονής του Οσίου Μελετίου. Ο μελετητές αντλούν δεδομένα για την ιστορία της μονής από τους δύο βίους του Οσίου Μελετίου, που έχουν γραφτεί από τον σύγχρονό του Θεόδωρο Πρόδρομο και τον επίσκοπο Μεθώνης Νικόλαο, 36 έτη μετά τον θάνατο του οσίου, το 1141, όταν η μονή αριθμούσε 300 μοναχούς. Παράλληλα, πολλά στοιχεία προκύπτουν και από την αλληλογραφία του Μιχαήλ Χωνιάτη, του λόγιου μητροπολίτη των Αθηνών, με τον καθηγού- μενο του μοναστηριού. Στα κείμενα αυτά υπάρχουν και κάποιες αμπελοοινικές πληροφορίες σχετικά με το πολύ καλής ποιότητας κρασί που παραγόταν εκεί.